M.C.Escher: Περιπλάνηση μέσα σε αινίγματα -

Ξεκινώντας το καλλιτεχνικό μου ταξίδι πάντα είχα μια κλίση προς τις αυστηρές γεωμετρικές γραμμές και το ασπρόμαυρο μοτίβο. Μη με παρεξηγήσετε, θαυμάζω οποιουδήποτε ρεύματος τη ζωγραφική, μα όταν εγώ πιάνω τα μολύβια μου, το άσπρο και το μαύρο μου προσφέρουν μια διαφορετική εσωτερική ικανοποίηση. Μια ικανοποίηση που μόνο η τέχνη μπορεί να προσφέρει στο μυαλό, ικανοποιώντας ταυτόχρονα την ανάγκη για τάξη και απλότητα. Ξεχάστε τα χρώματα και τα πινέλα και καλώς ήρθατε στον κόσμο του Έσερ, όπου το άσπρο, το μαύρο και όλοι οι ενδιάμεσοι τόνοι κυριαρχούν.

Ο Μάουριτς Κορνέλις Έσερ (Μaurits Cornelis Escher) γεννήθηκε το 1898 στην Ολλανδία και ήταν εικαστικός καλλιτέχνης. Ασχολήθηκε κυρίως με το σχέδιο και τη γραφιστική αλλά και με την ξυλογραφία, τη λιθογραφία και τη χαλκογραφία.

Η ζωή του ήταν αξιοσημείωτη, ακριβώς επειδή ο καθένας μπορεί να ταυτιστεί μαζί του. Δεν ήταν ιδιαίτερα καλός μαθητής, μάλλον το αντίθετο, και η επιτυχία του ήρθε μετά από χρόνια σκληρής δουλειάς και αναζήτησης.

Οι πρώτες δημιουργίες του Έσερ είναι λιτές και βασίζονται στην παρατήρηση του κόσμου γύρω του. Έντομα, ζώα, φυτά και τοπία ήταν τα κύρια θέματα που αποτύπωνε.

Παράλληλα όμως είναι εμφανής η διεισδυτική του ματιά αλλά και η κλίση του προς τη λεπτομέρεια.

Μέσα σε μία οικογένεια επιτυχημένων ακαδημαϊκών, ο νεαρός Έσερ με την καλλιτεχνική του κλίση ασφυκτιούσε και αισθανόταν πάντα λίγος. Έτσι μπήκε σε μια σχολή Τέχνης και Αρχιτεκτονικής στην προσπάθεια να ικανοποιήσει την επιθυμία των γονιών του να γίνει αρχιτέκτονας αλλά και για να αναπτύξει το ταλέντο του. Αυτό όμως δεν κράτησε για πολύ, καθώς ένας από τους καθηγητές του ανακάλυψε το ταλέντο του, και του πρότεινε να ακολουθήσει τις γραφικές τέχνες. Ο Samuel Jessurun de Mesquita, λοιπόν, έγινε ο μέντορας του. Κάτω από την καθοδήγησή του ο Έσερ πειραματίστηκε με την εικονογράφηση, τη λιθογραφία και την ξυλογραφία και διέπρεψε, επιτέλους χωρίς την πίεση να αριστεύσει σε ακαδημαϊκό επίπεδο.

Αφού παράτησε τη σχολή, ο Έσερ ταξίδεψε στην Ιταλία, ένα ταξίδι που σημάδεψε και άλλαξε ολόκληρη την καλλιτεχνική του έκφραση και ζωή. Γοητεύτηκε βαθιά από την ιταλική ύπαιθρο και αρχιτεκτονική και αμέσως άρχισε να αποτυπώνει τα πάντα γύρω του. Λίγα χρόνια μετά, σε μία ακόμα από τις επισκέψεις του, η Ιταλία του χάρισε εκτός από έμπνευση και τον έρωτα, στο πρόσωπο της γυναίκας του Jetta. Μετά από αυτό, η Ρώμη έγινε η μόνιμη κατοικία του ζευγαριού και μετέπειτα των τριών γιων τους.

Τα ταξίδια του στην Ισπανία επίσης έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή του. Όταν ο Έσερ αντίκρισε την Αλάμπρα, ένα μαυριτανικό κάστρο του 14ου αιώνα, ερωτεύτηκε την αισθητική του, η οποία χαρακτηρίζεται από γεωμετρικές συμμετρίες και επαναλαμβανόμενα μοτίβα σε τοίχους και οροφές. Και από τότε ξεκίνησε μία μοναδική και τελείως διαφορετική εποχή στη ζωή του. Άρχισε να βρίσκει ενδιαφέρον στη διαίρεση του επιπέδου και τα επαναλαμβανόμενα μοτίβα.

Άλλος ένας λόγος που ο Έσερ σταμάτησε να χρησιμοποιεί τη φύση και τον κόσμο γύρω του σαν σημείο αναφοράς, ήταν ο αναβρασμός που επικρατούσε στην Ιταλία με την άνοδο του φασισμού. Αυτό ανάγκασε τον Έσερ να πάρει την οικογένεια του και να καταφύγουν στη Σουηδία και αργότερα στο Βέλγιο, πράγμα που του στέρησε την έμπνευση που αντλούσε από τη ζωή στην Ιταλία. Ο Έσερ κλείστηκε στον εαυτό του, λόγω έλλειψης εξωτερικών ερεθισμάτων, και άρχισε να δημιουργεί έργα με μαθηματικό γνώμονα, βγαλμένα από τη φαντασία του, που εξερευνούσαν το παράδοξο και το αδύνατο. Μια καινούρια περίοδος ξεκίνησε, μια περίοδος που γέννησε τα καλύτερα του έργα.

Όπως είπε ο ίδιος “Πάντα περιπλανιέμαι μέσα σε αινίγματα”.

“Δεν έπιασα ποτέ ούτε τη βάση στα μαθηματικά. Το αστείο είναι ότι πάντα με συνάρπαζαν οι μαθηματικές έννοιες χωρίς να το συνειδητοποιώ. Και ποιος να το φανταστεί ότι τώρα οι μαθηματικοί χρησιμοποιούν τα έργα μου για να εικονογραφήσουν τα βιβλία τους!” Μ.Κ. Έσερ

Πιο γνωστά στο ευρύ κοινό -και αγαπημένα της γραφούσης- είναι τα έργα του που περιέχουν κατοπτρικά είδωλα από κώνους και σφαίρες.

Καλλιτεχνικά όμως η έκφραση του δεν περιορίστηκε σε σχήματα και μαθηματικές αλληλουχίες. Δημιούργησε έργα με ποικίλα φιλοσοφικά -θα μπορούσε να πει κανείς- θέματα, όπως ο θάνατος που αντικατοπτρίζεται στην κόρη ενός ματιού και το προπατορικό αμάρτημα.

Σαν ερασιτέχνης αστρονόμος ο Έσερ όχι μόνο “έπαιξε” με την έννοια του σύμπαντος και του άπειρου, αλλά κατάφερε να το απεικονίσει και στα έργα του. Αξιοθαύμαστο, μιας και οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να χωρέσουν την έννοια του άπειρου στο μυαλό και την αντίληψή τους.

Η δουλειά του Έσερ δεν δημιουργήθηκε για να ικανοποιήσει αλλά για να προβληματίσει, ακριβώς όπως η ζωή δοκιμάζει τον άνθρωπο. Ο Έσερ έζησε μέχρι τα 73 ξεπερνώντας τις προσωπικές του προκλήσεις στα νεανικά του χρόνια, επιβιώνοντας καλλιτεχνικά και σωματικά τους δύο παγκόσμιους πολέμους, εγκαταλείποντας με βαριά καρδιά την Ιταλία, και απεικονίζοντας την εσωτερική του αναζήτηση για μας. Για να αναρωτηθούμε, να προβληματιστούμε και να θαυμάσουμε.

Σας αφήνω λοιπόν με το τελευταίο του έργο